Son Savaşa Hazırlanmak: Ermenistan Neden Yenildi?

Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri’nin Ermenistan ordusuna karşı yürüttüğü ve taktik açıdan kesin bir zaferle sona eren Dağlık Karabağ Savaşı, ateş gücü ve manevra ilişkisi açısından önemli dersleri barındırmaktadır. Savaşın seyri göz önünde bulundurulduğunda Ermenistan ordusunun A2AD kabiliyetine güvenerek kara manevrasına dayalı bir harekata hazırlandığı ancak Azerbaycan’ın ateş gücüne dayalı bir harekât yürüterek sonuca ulaştığı anlaşılmaktadır.

Teorik olarak ateş gücü ve manevranın muharebelerin karakterini belirlediği söylenebilir. Tarihsel sürece bakıldığında dönem dönem bu unsurlardan bir tanesinin ön plana çıkarak asli unsur haline geldiği ve diğerine üstünlük sağladığı görülmektedir. Bu dönüşüm süreçlerini yönlendiren ya da takip eden aktörlerin bir önceki savaşa hazırlanan hasımlarına karşı üstünlük sağlamaktadır.

Teoriyi biraz daha açmak gerekirse tarihsel süreçte muharebelerin ateş gücü ve manevra arasında bir sarkacın hareketine benzer şekilde hareket ettiği söylenebilecektir. Sarkacın ateş gücü boyutunda uzun yay ve ateşli silah teknolojisi, makinalı tüfek ve sahra topu teknolojisi, hassas hedefleme teknolojisi; manevra boyutunda ise Napolyon dönemi ve yıldırım savaşı yer almaktadır. Sarkacın hareketi silahlı çatışmalar yaşanan dönüşümü işaret etmektedir.

Birçok örnekte orduların bir önceki boyutta takıldıkları ve dönüşümü yakalayamadıkları için muharebeleri ve hatta savaşları kaybettikleri görülmektedir. Buna göre Napolyon dönemine ait manevralar, Amerikan İç Savaşı’nda her iki tarafında büyük kayıplar vermesine neden olmuş, bu kayıpları daha fazla tolere ederek tükenmeyi geciktiren Kuzey savaşı kazanmıştır. Benzer bir şekilde 1. Dünya Savaşı’ndaki gibi top ve makinalı tüfeğe dayanan ateş gücü odaklı siper savaşlarına hazırlanan Fransız ordusu, Nazi Almanya’sının manevraya dayalı yıldırım savaşı stratejisine dayanamamıştır.

Aslında Hammes benzer bir karşılaştırmayı 4. Nesil Savaş teorisi üzerinden de yapmaktadır.  4. Nesil Savaş teorisine göre göre tarihsel süreçte yaşanan savaşlar dört nesil altında ele alınabilir. Birinci nesil savaşlar insan gücünün toplu halde kullanımı (Vesfalya sonrası dönem), ikinci nesil ateş gücünün toplu halde kullanımı (Birinci Dünya Savaşı), üçüncü nesil manevranın etkin kullanımı (İkinci Dünya Savaşı), dördüncü nesil ise siyasi-ekonomik-sosyal-askeri unsurları kullanarak rakibini yıpratmayı amaçlayan bir ayaklanma (Maoist halk ayaklanması-Hamas-El Kaide vb.) üzerine kuruludur ^[1]William S. Lind, Understanding Fourth Generation War, 2004. Buna göre tarihsel süreçte birçok aktör bir önceki neslin karakterini taşıyan savaşlara hazırlandığı için başarısız olmuştur. Örneğin İngilizler Boerlerden daha iyi silahlara sahip olmalarına rağmen birinci nesil savaş taktiklerinde ısrar etmişlerdir. Benzer bir şekilde, Fransızlar daha fazla tanka sahip olmalarına rağmen yürüttükleri ikinci nesil savaş taktikleri ile Almanların üçüncü nesil savaş taktiklerine karşı başarısız olmuştur ^[2]Hammes, Thomas, X. 2004. Sling and Stone On War in the 21st Century, Minneapolis: Zenith Press. Diğer taraftan bu teori Dağlık Karabağ Savaşı gibi konvansiyonel amaçlı muharebe ve savaşları açıklamaktan uzaktır.

Tekrardan ana teorimize dönmek gerekirse, günümüzde sarkacın hareketinin bir kez daha ateş gücüne döndüğü görülmektedir. Bu sürecin merkezinde hassas hedefleme teknolojisine dayalı hava üstünlüğü yer almaktadır. Bu çerçeve 21. yüzyıl ateş gücünün manevra amaçlı üretilen kara unsurlarına karşı kazandığı zaferlere şahit olmaktadır. 2001’de Operation Enduring Freedom ve 2003’te Operation Iraqi Freedom ile başlayan bu süreç Koalisyon’un IŞİD e karşı yürüttüğü Operation Inherent Resolve’da da görülmüştür. Günümüzde hava üstünlüğüne dayalı ateş gücü, taktik seviyedeki zaferle eş anlamlıdır.

Bu durum Azerbaycan’ın Ermenistan’a karşı kurduğu üstünlükte de açıkça görülmektedir. Ermenistan ordusunun manevraya dayalı bir savaşa hazırlandığı, bu kapsamda Rus yapısı hava savunma şemsiyesi altında hareket edecek çok sayıda zırhlı birliği Dağlık Karabağ’da konumlandırdığı görülmektedir. Diğer taraftan Azerbaycan ateş gücüne dayalı bir harekat gerçekleştirmiştir. Hassas hedeflemeye dayalı ateş gücünün muharebe alanındaki imha gücü ve taktik seviyede yarattığı korku çok büyüktür. Manevraya dayalı bir muharebede personele koruma sağlaması gereken tank ve zırhlı muharebe araçları (ZMA) ateş gücüne dayalı bir muharebede personelin tabutu haline gelmektedir. Hava üstünlüğünü kaybeden Ermenistan Silahlı Kuvvetleri, manevra kapasitesinin yaklaşık %40’ını bir aylık bir süre zarfında kaybetmiştir ^[3]Arda Mevlütoğlu 2020 Dağlık Karabağ Savaşı’na Dair Askeri-Stratejik Gözlemler. Erişim: 6 Kasım 2020 uikpanorama.com

Aslında 21. yüzyılda yaşanan birçok savaşta hava üstünlüğü iddiası olmayan aktörlerin hasmını kara manevrasına çekerek fiziki ve moral yönlerden yıpratmayı amaçladığı da bilinmektedir. Biddle, ateş gücünden korunmanın modern sistem taktiklerinde (gizlenme, görünürlüğü azaltma, küçük unsur manevrası vb.) uzmanlaşmaktan geçtiğini iddia etmektedir. ^[4]Biddle, Stephen. 2004. Military Power Explaining Victory and Defeat in Modern Battle. New Jersey: Princeton University Press. Örneğin 2006 Lübnan Savaşı sırasında Hizbullah, İsrail hava gücünden gizlenmeyi başararak İsrail ordusunu kara manevrasına çekmeyi başarmıştır. Birçoklarına göre bu savaş sadece stratejik açıdan değil taktik açıdan da Hizbullah’ın lehine sonuçlanmıştır. ^[5]Stephen Biddle ve Jeffrey A. Friedman, 2008. The 2006 Lebanon Campaign and the Future of Warfare: Implications for Army and Defense Policy. Pennsylvania: Strategic Studies Institute. Diğer taraftan Ermenistan’ın hava üstünlüğünü kaybedeceği bir senaryo üzerinde de durmadığı anlaşılmaktadır. Ermenistan ordusu sadece bir önceki savaşın bir benzerine hazırlanmakla kalmamış ayrıca kara manevra unsurlarını da modern sistemin gereklerine uygun şekilde yönetememiştir.