Rus Oyun Teorisi: Refleksif Kontrol

Son zamanlarda farklı coğrafyalarda artan Rus varlığı, Rusya’nın kullandığı teknik, taktik ve stratejilerin daha fazla tartışılmasına neden oldu. Yer yer Batı’yla benzerlikler taşısa da, Rusların savaşa olan bakış açısı, Rus stratejik kültürüne has bazı unsurlar nedeniyle ciddi farklılıklar içeriyor. Bu unsurlardan bir tanesi de refleksif kontrol(RK). Özellikle hibrit savaş tartışmalarında sık sık karşımıza çıkan bu unsur, Rus hibrit savaş stratejisinin vazgeçilmezlerinden bir tanesi olarak Rusya’yı rakiplerine göre daha avantajlı bir konuma koyuyor.^[1]Can Kasapoğlu. “Russia’s Renewed Strategic Thinking: Non-Linear Warfare and Reflexive Control.” Research Paper of NATO, no. 121. November 2015. 5

İlk defa psikolog ve matematikçi Vladimir Lefebvre tarafından üzerine yoğunlaşılan teori zaman içinde Rus düşüncesinde ilgi çeker ve kurumsallaşır. Lefebvre sonrasında G. P. Schedrovitsky, V. E. Lepsky, D. A. Pospelov, V. Druzhinin, M. D. Ionov, D. S. Kontorov, S. Leonenko gibi düşünürler de Lefebvre’nin kavramsallaştırmasına katkıda bulunur.^[2]Timothy Thomas. “Russia’s Reflexive Control Theory and the Military.” Journal of Slavic Military Studies 17. 2004. 238 Günümüzde halen aktif olarak RK öğreten Rus eğitim kurumları da vardır.^[3]Timothy Thomas. “Russia’s Reflexive Control Theory and the Military.” Journal of Slavic Military Studies 17. 2004. 253 Timothy Thomas’a göre RK 60’lı yıllarda teorik gelişimini yaşamış, 70’li yıllardan 90’lı yıllara kadar pratik gelişimini tamamlamışken 90’lı yıllardan günümüze ise psiko-sosyal tekniklerini geliştiriyor.^[4]Timothy Thomas. “Russia’s Reflexive Control Theory and the Military.” Journal of Slavic Military Studies 17. 2004. 238

Kurucusu Lefebvre’nin “rakibin kararlarını etkilemek için nedenler ve temeller sağlamak” olarak tanımladığı teoriyi “Rus Oyun Teorisi” olarak tanımlamak mümkün. Batı’daki oyun teorisi, ana hatlarıyla rakibin vereceği kararları tahmin etmeye çalışır ve buna göre kendini daha iyi bir yere koymaya gayret eder. Refleksif kontrol ise rakibin kararının ne olacağı üzerine yoğunlaşmak yerine, rakibin karar verme sürecini kontrol etmeyi hedefler. Ana hedefi rakibin analitik olarak kalıplar ve modeller oluşturmasını sağlamak ve sonrasında bunları kontrol altına alarak rakibi tamamen saf dışı bırakmaktır. Bu düşünce sistemi, insanların ahlaki ve kültürel değerlerini, psikolojilerini ve mantıklarını manipüle eden teknikler kullanılmasını öngörür. Bu süreçte nihai kararın rakip tarafından veriliyor olması çok önemlidir ve karar sürecinin yapay gözükmemesi refleksif kontrolün odak noktasıdır. Dolayısıyla rakibin her türlü düşünme yolu kontrol altına alınmalıdır.

RK’nın kullandığı teknikler arasında dikkat dağıtma, oyalama, silahlı kuvvetlerin kandırılması, ülke menfaatlerinin şaşırtılması, provokasyon, dezenformasyon, rakibi yenilgi fikrine alıştırmak, rakip rejimin meşruiyetine zarar vermek ve buna benzer diğer teknikler bulunur.^[5]S. A. Komov. “About Methods and Forms of Conducting Information Warfare”. Voennaya Mysl’ (English Edition), July-August 1997.19 RK’nın katı kuralları yoktur ve avantaj sağlayabilecek her türlü unsur RK için kullanılabilir bir yöntemdir. Önemli olan rakibin düşüncesini kontrol etmektir.

Soğuk Savaş döneminde RK sıklıkla kullanılmıştır. Örneğin Sovyet askeri geçit törenlerinde sergilenen bazı silahlar aslında gerçekten var olmayan silahlardır. Çeşitli kitle imha silahlarının boyutları büyütülmüş, aslında Sovyetlerin sahip olmadığı savaş başlıkları törenlerde sergilenmiştir. Buradaki amaç, törenleri izleyen Batı ajanlarının “olmayan silahlar” hakkında Batı’daki istihbarat servislerini bilgilendirmesi ve bu servislere zaman kaybettirmektir. Batılı servislerin bu konuyu araştıracağını bildikleri için, Ruslar sadece törende sahte silahlar sergilemekle kalmamış, aynı zamanda bu silahların varlığını çeşitli resmi belgeler ile desteklemişlerdir.^[6]Aleksei Baranov, “Parade of Fakes” Moskovskii komsomolets (Moscow Komsomol), May 8, 1999, 6

Başka çarpıcı bir örnek ise Soğuk Savaş’ın sonunda gerçekleşmiştir. Bu sefer diğer ülkelerin karar vericilerini etkilemek yerine, Boris Yeltsin tarafından 1993 yılında ortaya çıkan anayasa krizinde Rusya içindeki siyasi rakiplerini alt etmek için başvurulmuştur.

1993 anayasa krizinde, Parlamento Aleksandr Rutskoy’u Başkan ilan ederken, devlet başkanı Yeltsin, Parlamento’yu lağvettiğini açıkladı. Bunun sonucunda Yeltsin karşıtı gruplar, Rutskoy ve Çeçen kökenli Ruslan Khasbulatov önderliğinde Parlamento binasını ele geçirdi. Ordunun tarafsızlığını ilanı sonrası Yeltsin’in eli kolu bağlandı. Bu noktada Yeltsin ve yardımcıları RK ile Rutskoy’un ve Khasbulatov’un “darbe teşebbüsü” içinde olduğunu göstermek için plan yapmaya başladılar.

Plana göre polis, kullanılmayan ve “gizli” telsiz kanallarından “Çeçen’in ne olursa olsun tutuklanması” emrini vermeye başladı. Yeltsin ve yardımcıları bu telsiz kanallarının bir şekilde karşıt gruplarca dinleneceğini biliyordu ve olay tam da bekledikleri şekilde gelişti. Bu sahte emirleri duyan Rutskoy, kendisini ve hareketi korumak için Parlamento balkonuna çıkarak Valiliğin ve Ostankino Televizyonu’nun ele geçirilmesini istedi. Buna ek olarak Khasbulatov, Yeltsin’in tutuklanmasını da emretti. Ostankino önünde çıkan çatışmalarda yetmişe yakın insan hayatını kaybetti. Bu olaylar üzerine Yeltsin orduyu “darbe teşebbüsü” konusunda ikna etmeyi başardı ve ordu duruma müdahale ederek Yeltsin karşıtı lider ve grupları kontrol altına aldı. Sonuç olarak bir kandırmacayla Yeltsin karşıtı grupların karar verme süreci mükemmel bir şekilde kontrol edilmiş, Yeltsin krizden galip çıkmıştır.

Günümüzden bir örnek vermek gerekirse, Doğu Ukrayna’daki kriz süresince Rus ordusu, Ukrayna sınırında pek çok tatbikat yaptı. Tatbikatlardaki asker sayıları oldukça yüksekti hatta bir tatbikatta asker mevcudu 40 bine kadar çıktı.^[7]RAND Corporation. Lessons from Russia’s Operations in Crimea and Eastern Ukraine. (Santa Monica: RAND Corporation. 2017). 24 Rus ordusunun esas amacı savaş sisini arttırarak Ukrayna ve Batı’yı meşgul etmekti. Asker sayılarının bu kadar artması ve Rus ordusunun neredeyse bir işgal planlaması içinde olması hem Batı’nın hem de Ukrayna’nın olası bir Rus işgalinden çekinmesine sebep oldu. Bu çekince, askeri ve sivil kurumların çok fazla zaman ve kaynak harcamasına yol açtı.^[8]Dağhan Yet, “Changing Character of War: New Generation Warfare in Crimea and Eastern Ukraine” (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, 2021), 50

RK perspektifinden bakıldığı zaman, Rusların bütün bu tatbikatları akıl karıştırmak ve zaman kaybettirmek için yaptığı anlaşılıyor. Nitekim tam anlamıyla bir işgal “şiddet eşiğini” geçebilirdi ve Batı’nın, krize askeri anlamda dahil olmasına sebep olabilirdi. Bunun yerine orduyu oyalama unsuru olarak kullanmak Doğu Ukrayna’da Ruslara avantaj sağladı. Ordu ana tehdit gibi gözükürken, Rus yanlısı düzensiz kuvvetler esas darbeyi indirdi.

Bu hadise aynı zamanda RK’nın gerçek gücünü anlamak için daha açık bir örnek. Batılı kurumlar her ne kadar RK’dan haberdar olup Rusların hareketlerinin kandırmaca olduğunu varsayabilseler de, Rusya’nın arzu ettiği ve beklediği tarzda hareket ettiler. Rusların sınırda yaptığı tatbikatlar olası bir işgali işaret ediyordu ve Batılı otoriteler bu ihtimali görmezden gelemedi. Tıpkı pokerdeki “pinging” gibi Rusya gerekli sinyalleri yolladı ve başarılı oldu.

RK özü itibarıyla saldırgan bir yapıda olsa da RK’ya karşı savunma yapmak mümkün. Bu savunma ancak ve ancak “analitik kalıplara” saplanmadan yapılabilir. Çünkü RK analitik olarak anlaşılabilecek bir durum değil, sadece bilimsel yöntemlerle çözülebilecek bir “oyun” hiç değil. Nitekim RK’nın hedeflediği noktalar da insan zafiyetleri, doğası ve en önemlisi karar vericilerin analitik olarak kurulmuş kalıplara olan saplantıları. Verilen kararlar her ne kadar rasyonel olsa da, bu kararların rakiplere hizmet edebileceği göz önünde bulundurulmalı. RK sürecinin gerçek niyetini ve doğru sinyallerini anlamak ancak üstün bir “coup d’oeil” ile mümkün. Dolayısıyla taktik ve strateji oluşturulurken kullanılan verilerin ve yürütülen mantığın her türlü etkiden arındırılarak “öz” hale getirilebilmesi çok önemli.