Konvansiyonel Savaşın Gölgesinde Avrupa
Konvansiyonel savaşlar savaşın geleceği düşünüldüğünde son yıllara kadar pek de umut vaat eden konular arasında yer almıyordu. Öyle ki büyük orduların asimetrik tehditler karşısında çaresiz kalışı ve savaşlardaki çatışmaların yoğunluğunun giderek azalmasından hareketle konvansiyonel savaşların da miadını doldurduğu şeklinde yorumlara neden olmuştur.[1] Sanayileşmeyle birlikte artan savaş maliyetlerinin ve siyasi karar alma mekanizmalarının devletler arasında büyük çaplı savaşları engelleyeceğine yönelik demokratik barış kuramı da bu düşünceleri desteklemiştir.[2]
Savaşların düşük yoğunluklu bir seyirde süreceği inancından hareket eden bu düşünce 2014’ten bu yana Donbas’ta süren çatışmalar düşünüldüğünde pek de temelsiz sayılamaz. Ancak Şubat 2022’de Rusya Federasyonu’nun “özel askeri operasyon” ile Ukrayna’ya karşı büyük ölçekli bir işgal harekâtına girişmesi konvansiyonel savaşın geleceğini tekrar gündeme taşımıştır. Kiev istikameti boyunca kilometrelerce uzunlukta zırhlı konvoyların boy göstermesi mevcut savaşın düşük yoğunlukla sürmeyeceğinin bir kanıtı olarak arzı endam etmiştir. Bunun yanında karşılıklı verilen asker zaiyatı ve özellikle Rusya’nın kara, deniz ve havada verdiği silah sistemi kayıpları devam etmekte olan savaşın boyutunu da gözler önüne sermiştir.[3] Üstelik 21 Eylül 2022 tarihinde Rusya’da uygulanmaya başlanan kısmı seferberlik, konvansiyonel savaşın tartışıldığı bir ortamdan topyekûn savaşın imkanlarının sorgulandığı bir boyuta geçilmesine neden olmuştur.
Gelinen noktada eski Rus Savunma Bakanı Serdyukov’dan beri süre gelen profesyonelleşme hamleleri sonucunda oluşturulan çekirdek gücün Rusya’nın saldırgan dış politikasının altından kalkmada yetersiz olduğu görülmektedir. Bunun neticesinde Rus karar alıcılar çareyi kısmi bir seferberlik ilanında aramaya kalktı. Ancak İkinci Dünya Savaşı yıllarında büyük bir insan gücünü seferber ederek savaşı kazanan SSCB’nin bu başarısını halefi Rusya’nın tekrarlayıp tekrarlayamayacağı büyük bir merak konusu. Seferberlik emri sonrası akın akın yurtdışına çıkan binlerce Rus vatandaşı ve ülkenin birçok bölgesinde yaşanan seferberlik karşıtı protestolardan görebildiği kadarıyla Rus toplumu bu karara henüz hazır değil.[4] Her ne kadar Rusya 2015’te Yunarmy (Ru.Юнармия) adlı bir gençlik ordusu[5] yapılanmasına gidip sekiz yaşından başlamak üzere gençlerin askeri eğitim vermeye yönelik bir program başlatmışsa da mevcut durumda henüz bu projenin çıktılarının alınamadığı görülmektedir.
Rusya’nın bu saldırgan ve cüretkâr politikaları bölgedeki diğer devletleri de doğal olarak tedirgin etmektedir. Bir zamanlar var olan Sovyet korkusunun yerini bugün özellikle Doğu Avrupa’da Rusya korkusu almış bulunuyor. Bu nedenle bölgedeki birçok devlet harıl harıl silahlanmaya başlamış durumda. İkinci Dünya Savaşı’ndan beri askeri harcamaları konusunda temkinli davranan ve sınırlı yeteneklerde bir orduya sahip olan Almanya bile bu tarihi politikasını bir kenara bırakıp rekor bir ek bütçe ile ordusunu güçlendirme kararı almıştır.[6]
Teyakkuzda Bir Avrupa
Bugün Avrupa’da birçok devlet ordusunun teknik kapasitesini yükseltmenin yanında toplumlarını da olası bir savaşa hazır kılmak için çalışmalar yürütmektedir. Üstelik bu uğraşları Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısından yıllar önceye dayanmakta. Örneğin yüksek refah ve demokratik değerlerin hâkim olduğu İskandinav ülkeleri yabancı bir göz için militerleşme eğilimi olarak değerlendirilebilecek uygulamalarla halkını askeri meselelere dair bilinçlendirmektedir. Kısmi zorunlu askerlik uygulayan İsveç bu noktada İskandinav ülkelerine güzel bir örnektir. İsveç, toplumun devletin savunmasında da yer alması gerektiği düşüncesinden hareketle 15-20 yaş aralığında cinsiyet ayırmaksızın gençlerine sivil savunma ve askeri eğitim vermekte. İsveç Ulusal Muhafızları’na bağlı Gençlik Faaliyetleri (Se. Ungdomsverksamhet) ve birkaç gönüllü savunma kuruluşunun yürüttüğü bu eğitimler hafta sonları kursları ve yaz-kış kamplarında verilmektedir.[7]
Ordusunu güçlendirme kararı alan Almanya da İsveç’inkine benzer ancak daha düşük yoğunluklu bir askeri eğitim programına sahiptir. 2011’de zorunlu askerliği kaldırdıktan sonra kısa sürede Alman ordusunda personel eksikliği baş göstermiştir. Bu nedenle 2012’den beri gençlerin profesyonel orduya katılımlarını teşvik için yaz aylarında “Heidecamp” adlı 1-2 haftalık askeri kamplar yapılmaktadır.[8] Almanya Avrupa’da bu tür uygulamaları başlatan ülkeler arasında öncülerden de olsa henüz nicelik ve nitelik olarak güvenlik ihtiyaçlarına cevap verebilecek düzeye ulaşamamıştır. Alman Silahlı Kuvvetleri’nce icra edilen ve zorlu doğa şartlarında yapılan bu eğitimlere katılım 2017 itibarıyla yıllık iki bin civarında seyretmektedir.[9]
Avrupa’nın bir diğer önemli gücü olan Fransa ise gençlerin askeri eğitimi meselesine Almanya’ya nazaran daha fazla eğilmekte. Ortaokuldan başlamak üzere özellikle lise çağındaki gençler müfredata eklenen derslerle askeri meseleler hakkında eğitilmektedir. “Küresel Savunma ve Güvenlik Dersleri” (Fr. Classes de défense et de sécurité globales) programı sayesinde bölgesindeki askeri birliklerle ortaklık kuran 300’e yakın eğitim kurumu her yıl yedi bine varan gencin sivil savunma ve askeri yeteneklerini geliştirecek dersler yapmaktadır.[10] 2005 yılında hayata geçirilen “Savunma Öğrencileri Sistemi” (Fr. Le dispositif Cadets de la défense) ile de yılda binden fazla lise çağındaki gence yaz aylarında üniformalı bir şekilde anlaşmalı askeri birliklerde eğitim verilmektedir.[11] Bunun yanında Fransa’da 1998’den beri kutlanan Savunma ve Yurttaşlık Günü’ndeki etkinliklere her yıl 600-750 bin öğrencinin katılımı sağlanarak savunma bilinci genç kuşaklara aktarılmaya çalışılmaktadır.[12]
Baltık’ta Rusya’ya komşu ülkelerden olan Letonya da gençlerini askeri konularda bilgilendirip eğitmeye çalışmaktadır. 2018’e kadar 19 ilkokulda verilen basit savunma eğitimleri aynı yıl kabul edilen bir yasayla birlikte Ulusal Savunma Eğitimi (Let. Valsts aizsardzības mācība) altında yeniden düzenlenmiş ve kapsamı genişletilmiştir. Buna göre ulusal savunma doktrini programının yeterliklerini sağlayan pilot okullar 11. ve 12. sınıftaki öğrencilerine iki yıl boyunca ayda bir kere ve yaz aylarında on günlük bir kamp şeklinde askeri eğitim vermeye başlamıştır. Bu eğitimleri başarıyla tamamlayan öğrencilerin rezerv birliklerinde değerlendirilmesi planlanmaktadır. Eylül 2020 yılından beri program dahilinde eğitim gören yaklaşık 1900 lise öğrencisi bulunmakta.[13] Üstelik bu uygulamanın 2024 yılı itibarıyla pilot okullarla sınırlı kalmayıp eğitim sisteminin ana bileşenlerinden biri haline getirilmesi Letonya meclisince kabul edilmiştir. Yine Savunma Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren Genç Muhafız (Let. Jaunsardze) programı da Letonya’nın olası bir seferberlikte halkını mobilize edebilmesini kolaylaştırmak için 10-21 yaş aralığındaki gönüllü gençlere yönelik çalışmalar yürütmektedir.[14]
Yine bir diğer Baltık ülkesi olan Litvanya da yanı başındaki Rusya tehdidi karşısında toplumunu savaşa hazır bir hale getirmek için faaliyetler yürütmekte. Savunma Bakanlığına bağlı Seferberlik ve Sivil Direniş Dairesince organize edilen Sınır Savunması (Lt. Krašto gynyba) eğitimleri ile Letonya’ya benzer şekilde lise çağındaki gençlerini cinsiyet fark etmeksizin 2011’den beri haftada bir saat askeri ve sivil savunma konularında eğiterek eşit vatandaşlık ilkelerini benimsetme ve onları ülke savunmasına ortak etmeye çalışmaktadır.[15]
Rus tehdidini yakından hisseden bir diğer Baltık ülkesi Estonya da bölgedeki diğer devletlere benzer bir anlayışla gençlere yönelik askeri eğitimler vermekte. Estonya Savunma Bakanlığı denetiminde faaliyet gösteren gönüllü bir kuruluş olan Ulusal Savunma Birliği (Ee. Kaitseliit) 7-18 yaş arasındaki gençleri ülke savunmasının bir parçası kılmak ve vatandaşlık bilinçlerini arttırmak amacıyla yaz kamplarında eğitmektedir. Üstelik bu eğitimler sadece gençlerle de sınırlı değil. 2018 yılı yaz kamplarına 700’e yakın gencin yanında 300 civarında da ev hanımına da eğitim verilmiştir.[16]
İkinci Dünya Savaşı’nda haritadan silinmiş bir ülke olan Polonya, toplumunun harbe hazırlığını arttırmak için daha 1998 yılında çalışmalara başlamıştır. Avrupa’daki birçok örnekten daha eski bir tarihte okullarında askeri eğitim veren ülkede bu uygulamayla yılda 2800’e yakın genç eğitilmiştir. 2003 yılında bu programa 2017 yılına kadar sürecek olan sertifikalı bir başka eğitim programı lehine son verilmiştir. Bu eğitimlerden beklenilen verimin alınmasıyla 2021 yılı itibarıyla “Askeri Hazırlık Birlikleri” kurularak yılda 3500 gencin askeri konularda eğitimine başlanmıştır. 230 saatlik bu eğitimlerin 53 saati teorik derslerden oluşuyorken 177 saat pratik eğitimlere ayrılmıştır. Bu eğitimleri başarıyla tamamlayan gençler rezerv birliklerine katılabileceği gibi askeri üniversiteden kabul almada da öncelikli bir konum elde etmektedirler.[17]
Yukarıdaki örneklerde de görülebileceği üzere bugün Avrupa’nın çeşitli bölgelerinden ülkeler toplumlarını olası bir seferberlik için eğitmektedir. Sivil müfredata eklenmiş askeri derslerle toplumun militerleşmesine varmayacak şekilde askeri değerler gençlere aktarılarak ülke savunması ve vatandaşlık bilincinin geliştirilmesine çalışılmaktadır. Bu eğitimleri veren ülkeler eğitimlerdeki ana gayede birleşse de eğitimlerdeki askeri uygulamalar farklılık göstermektedir. Örneğin Fransa ve İsveç’teki askeri üniformalarla verilen ve atış talimlerini de içeren eğitim örnekleri göz önüne alındığında Baltık ülkelerindeki faaliyetler daha sivil savunma ağırlıklı kalmaktadır. Ancak Şubat ayında başlayan Ukrayna-Rusya savaşının bu ülkelerdeki uygulamaların revize edilmesine neden olmasını beklemek sürpriz olmayacaktır.
[1] Martin van Creveld, “Modern Conventional Warfare: An Overview”, Discussion Paper, 2004, 15; “The Death of American Conventional Warfare: It’s the Political Willpower, Stupid”, The Strategy Bridge, https://thestrategybridge.org/the-bridge/2017/11/5/the-death-of-american-conventional-warfare-its-the-political-willpower-stupid. (Son Erişim Tarihi: 26.09.2022).
[2] Herfried Münkler, Yeni Savaşlar, Çev. Zehra Aksu Yılmazer, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010, s. 190.
[3] Oryx, “Attack On Europe: Documenting Russian Equipment Losses During The 2022 Russian Invasion Of Ukraine”, Oryx (blog), https://www.oryxspioenkop.com/2022/02/attack-on-europe-documenting-equipment.html. (Son Erişim Tarihi: 26.09.2022).
[4] Maya Yang vd., “Russia-Ukraine War Live: 2,000 Detained during Protests in Russia – as It Happened”, The Guardian, September 25, 2022, blm. World news, https://www.theguardian.com/world/live/2022/sep/25/russia-ukraine-war-latest-updates-shelling-hits-south-ukraine-lavrov-offers-full-protection-for-any-annexed-territory.(Son Erişim Tarihi: 26.09.2022); “Ukraine War: Russians Flee to Border after Military Call-Up”, BBC News, September 23, 2022, blm. Europe, https://www.bbc.com/news/world-europe-62996212.(Son Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[5] “Making Real Men out of Schoolchildren Meet the ‘YouthArmy,’ Russia’s New Hope for Military-Patriotic Education”, Meduza, https://meduza.io/en/feature/2017/10/06/making-real-men-out-of-schoolchildren (Son Erişim Tarihi: 26.09.2022).
[6] Alexsandra Marksteiner, “Explainer: The proposed hike in German military spending | SIPRI”, March 25, 2022, https://www.sipri.org/commentary/blog/2022/explainer-proposed-hike-german-military-spending (Son Erişim Tarihi: 26.09.2022).
[7] Ilona Urych, Grzegorz Matysiak, “Preparing Youth For Defence: Socialisation, Education, and Training of Young People in Europe for National Security”, Security and Defence Quarterly, June 20, 2022, p. 4-5.
[8] Urych, Matysiak, p.5.
[9] Sabine Menkens, “Rekrutierung: Bundeswehr umwirbt Jugendliche mit Abenteuer-Camps”, DIE WELT, August 31, 2017, https://www.welt.de/politik/deutschland/article168155238/Abenteuer-Camps-sollen-Jugendliche-zur-Bundeswehr-locken.html. (Son Erişim Tarihi: 26.09.2022).
[10] “Les dispositifs Classes défense et sécurité globales (CDSG) et Cadets de la défense”, Éduscol, Mai 2021,
https://eduscol.education.fr/601/les-dispositifs-classes-defense-et-securite-globales-cdsg-et-cadets-de-la-defense.(Son Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[11] “Cadets de La Défense”, Ministère des Armées, Février 15, 2022, https://www.defense.gouv.fr//sga/au-service-nation-du-public/jeunesse/eveiller-a-lesprit-defense/cadets-defense.(Son Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[12] “C’est La Rentrée ! Tour d’horizon Des Dispositifs Dédiés Aux Jeunes | Ministère Des Armées”, Août 31, 2022, https://www.defense.gouv.fr//sga/actualites/cest-rentree-tour-dhorizon-dispositifs-dedies-aux-jeunes.(Son Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[13] “National Defense Training | Young Guard Center”, http://jc.gov.lv/en/node/40. (Son Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[14] “How to Become a Young Guard | Young Guard Center”, http://www.jc.gov.lv/lv/jaunsardze/ka-klut-par-jaunsargu.(Son Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[15] “Lietuvos Kariuomenės Mokykloje – Kauno Miesto Moksleivių Kūno Kultūros Modulio „Krašto Gynyba“ Varžybos”, LR Krašto apsaugos ministerija, May 16, 2012, https://kam.lt/lietuvos-kariuomenes-mokykloje-kauno-miesto-moksleiviu-kuno-kulturos-modulio-krasto-gynyba-varzybos-2/.(Son Erişim Tarihi: 28.09.2022).
[16] Kaitseliit, “Isamaaline haridus ja huvitegevus tuleb viia iga nooreni”, https://www.kaitseliit.ee/et/isamaaline-haridus-ja-huvitegevus-tuleb-viia-iga-nooreni.(Son Erişim Tarihi: 27.09.2022).
[17] “Certyfikowane Wojskowe Klasy Mundurowe”, Wojsko-Polskie.pl, https://www.wojsko-polskie.pl/cwkm/. (Son Erişim Tarihi: 27.09.2022).
