Ukrayna Savaşı’nın Askeri Stratejisi

Ukrayna Savaşı’nın Askeri Stratejisi

Rusya’nın, Ukrayna hükümetinin düşürülerek Rusya güdümünde bir iktidarın kurulması amacıyla Şubat 2022’de başlattığı askeri harekat birinci yılını doldurmak üzere. 2022 savaşının, 2014’teki ilk karşılaşmadan çok daha farklı bir yapıda olduğu kolaylıkla anlaşılmaktadır. 2014’te bilgi harekatı, özel askeri şirketler ve sınırlı sayıdaki konvansiyonel birlik bir arada kullanılmış ve her ne kadar konvansiyonel amaçla yapılan bir harekat olsa da birçok kişi tarafından hibrit olarak adlandırılmıştır. Bu nedenle Şubat 2022’de Rus tankları sınırı geçtiğinde savaşın karakteri hakkında soru işaretleri oluşmuş ve hibrit savaş yorumları tekrardan dolaşıma girmiştir. Diğer taraftan savaşın ilk anında bile konvansiyonel amaç ve yöntemleri olduğu anlaşılan bu süreç çok kısa bir süre zarfında 21. yüzyılda iki modern ordu arasında gerçekleşen ilk konvansiyonel savaş haline gelmiştir.

Geçen süre zarfında yaşanan gelişmeler konvansiyonel askeri strateji konusunda önemli örnek olaylar ve dersler ortaya koymuştur. Bu nedenle özel operasyon ya da hibrit savaş gibi zorlama tanımlara başvurmadan doğrudan konvansiyonel askeri strateji kavramlarıyla incelenmeyi hak etmektedir.  Şubat 2022’den günümüze yaşanan gelişmelerin askeri strateji çerçevesinde dört aşama şeklinde gerçekleştirildiği görülmektedir (Tablo-1). Bu yazıda, söz konusu aşamalar askeri stratejinin iki temel boyutu olan manevra ve yıpratma kavramları kullanılarak açıklanmıştır.[1]

Tablo-1: Ukrayna Savaşı’nın Aşamaları[2]

Birinci Aşama

Birinci aşama Rus ordusunun Ukrayna’nın Kuzey ve Doğu sınırlarından giriş yaptığı 24 Şubat 2022 tarihinde başlamıştır. Rus askeri stratejisinin savaşın ilk haftasından itibaren ateş gücü üstünlüğü üzerine kurulmadığı görülmektedir. Ukrayna Hava Savunma Sistemleri, havaalanları ve hava gücü imha edilmeden hızlı bir konvansiyonel manevra ile Kiev’in ele geçirilmesi amaçlanmıştır. Bu manevra, Hostomel havaalanı gibi stratejik noktalarının ele geçirilmesi amacıyla uygulamaya geçirilen hava indirmeleri ve özel kuvvet operasyonları ile desteklenmek istenmiştir. Ayrıca, harekat öncesinde ve harekatın ilk günlerinde Kiev, Harkov ve Odesa gibi şehirlere küçük gruplar halinde sızan Rus özel kuvvetlerinin, suikast, sabotaj, keşif vb. faaliyetler ile cephe gerisini karıştırarak konvansiyonel birliklerin önünü açması da amaçlanmıştır. Diğer taraftan, Rus konvansiyonel birliklerinin planlanan ilerlemeyi sağlayamaması nedeniyle şehirlerde bir nevi mahsur kalan bu öncü unsurlar için zaman hızlı bir şekilde tükenmiştir.

ABD ordusunun Irak ve Kosova’da gerçekleştirdiği önceki harekatların aksine, hava savunma, enerji santralleri, siyasi liderlik gibi stratejik hedefler ise hava harekatıyla etkisiz hale getiril(e)memiştir. Bunun en önemli nedeni Rus Hava kuvvetlerinin yetersizliği ve savaşı hızlı bir şekilde kesin üstünlükle bitirebileceğine olan inancı olduğu söylenebilecektir. Rusya’nın siyasi olarak büyük tepkiyle karşılaşacak uzun bir bombardımandan kaçındı ve kara manevrasına odaklanmıştır.

Manevra savaşı riskli ve çok iyi koordine edilmesi gereken bir süreçtir. Düşmanı şaşırtarak kararsız bırakacak şekilde planlanmalı ve icra edilmelidir. Diğer taraftan Rus ordusunun manevrasının yaratıcılıktan yoksun olduğu rahatlıkla söylenebilecektir. 1994 Grozni harekatına benzer bir şekilde gibi silindir yöntemi denerek şehirlerin çevrilmediği, ana yollara bağımlı kalındığı ve lojistik hatların uzadığı, konvoyların dar boğazlarda yığıldığı ve kolay hedef oldukları görülmüştür.

Ukrayna ordusunun bu tarz bir harekatı beklediği ve doğru savunma planları yaptığı da anlaşılmaktadır. Ukrayna ordusu bu aşamada TB2 SİHA’lar ve tanksavarlar ile sürekli olarak lojistik hatlarına saldırmıştır. Özellikle TB2’ler bu savaşta farklı bir doktrinle savunma amaçlı olarak kullanıldı ve manevrayı durduracak şekilde operasyonel seviyedeki lojistik hatları hedef alınmıştır. Yarma görevini yapacak olan ve öncü olarak nitelendirilebilecek zırhlı ve mekanize unsurlar yakıt sorunu nedeniyle paralize olduğu görülmüştür.

Savaşın ilk aşaması olarak değerlendirilebilecek olan bu süreçte kötü planlanan ve icra edilen manevra stratejisinin başarılı olmamıştır. Bunun en büyük ölçütü hedeflere zamanında ulaşılamamasından ziyade verilen büyük kayıplardır. Verilen kayıpların harekatın temposunu yavaşlatarak baskın ve sürpriz etkisini ortadan kaldırdığı söylenebilecektir. Rus karar vericilerin bu yaratıcılıktan yoksun bir harekatı planlamış ve başarılı olacağını düşünmüş olması Rus güvenlik bürokrasisi içinde iyi bir bilgilendirme ağı olmadığın işaret etmektedir. Muhtemeldir ki, harekat öncesinde tepedeki karar alıcıların, Rus ordusunun gerçek kapasitesi hakkında tam bir bilgisi bulunmamaktadır.

Savaşın birinci aşaması manevranın karakterine uygun bir şekilde çok hızlı gelişmiş ancak kısa sürede tıkanmıştır. Mart’ın ilk haftasına girildiğinde çatışmaların seyri yıpratmaya doğru evrildi ve daha uzun süren ikinci evreye geçilmiştir.

İkinci Aşama

Mart 2022 içerisinde mücadelenin de karakteri hızlı bir manevra savaşından statik bir yıpratma savaşına dönüşmüştür. Kiev’den çekiliş[3], ikinci aşamanın habercisidir. Bu aslında Rusya’nın istemeyeceği bir senaryodur ve harekat öncesindeki askeri ve siyasi hedeflerine ulaşamadığının ilanı anlamına da gelmiştir. Rusya’nın yıpratıcı Kuzey cephesinden çekilerek buradaki güçlerini Doğu cephesine kaydırma kararı da çöken siyasi hedefler kapsamda yorumlanabilecektir.

İkinci aşamada, Doğu cephesindeki nehirler gibi doğal engeller ve iki tarafın da yoğun olarak ateş gücü unsurlarını devreye sokması nedeniyle sonuç alıcı bir hareket gerçekleşmemiştir. Diğer taraftan Rusya yüksek ateş gücüne dayanarak ufak çaplı kazanımlar sağlamayı başarmış ve Doğu Ukrayna’daki kazanımlarını konsolide ettiğine dair görüntü vermiştir. Bu çerçevede, Mykolaiv, Izilum ve Mariupol gibi şehirler uzun süreli yıpratma savaşıyla Rusya tarafından ele geçirilmiştir. Ancak bunlar da Ukrayna halkının direnişini kırmaya yetmemiş ve siyasi kazanımlara dönüştürülememiştir. Bu nedenle ikinci aşama savaşın en uzun süren evresi haline gelmiştir.

Ukrayna’ya artan askeri teçhizat desteği ile iki ordu arasındaki moral-motivasyon farkı da göz önüne alındığında, zaman içerisinde inisiyatif Ukrayna tarafında geçmiş ve süreç bir Ukrayna ofansifi ile üçüncü aşamaya evrilmiştir.

Üçüncü Aşama

Savaşın üçüncü aşaması Ukrayna’nın Kuzey Doğu’dan başlattığı karşı saldırı ile başlamıştır.[4] Bir karşı hamle beklenmekle birlikte, saldırının hızla bir manevraya dönerek Rusların aylarca süren kazanımlarını sadece birkaç gün içerisinde geriye çevirmesi birçokları açısından sürpriz olarak görülmüştür.

Ukrayna sahip olduğu hassas hedeflemeye dayalı ateş gücü unsurları ile harekat öncesinde Rus cephe gerisini baskı altına aldı ve cephenin derinliği ile ön hat arasındaki bağlantıyı kırmıştır. Ayrıca, karşı saldırı öncesinde Kherson bölgesine yönelik harekat sinyalleri verilmesi nedeniyle Kuzey Doğu’daki Rus birliklerinin güneye kaydırıldığı ve bu bölgedeki savunma derinliğinin daha da azaldığı iddia edilmektedir. Ukrayna birliklerinin Harkov’daki Rus birliklerinin derin derisine sarkarak hızlı bir şekilde çevrelemesi bu görüşü desteklemektedir. Bekleneceği üzere hızlı bir şekilde zirve noktasına ulaşan bu saldırı sonrasında Horkov ve çevresin Ukrayna ordusunca geri alınmıştır. Böylelikle bu cephede savaş öncesi duruma dönülmüştür. Bu aşamada Rus birliklerinin taktik bir geri çekilme ile cephenin güneye dönmesini engellemeye ve direnç noktaları oluşturmaya çalıştığı da görülmüştür. Bu noktada savaş dördüncü aşamaya geçmiş ve tekrardan bir yıpratma aşamasına gelmiştir.

Dördüncü Aşama

Dördüncü aşama, Ukrayna’nın Harkov’u kurtararak Rus ordusunun direnç hattına dayanması ile başlamıştır.[5] Bu aşamada Rusya’nın ilk tepkisi kısmi seferberlik ilanı olmuştur. Birinci aşamanın başladığı Şubat 2022 tarihinde Rus stratejisinin omurgasını profesyonel askerler oluşturmuştur. Savaş uzadıkça Rus ordusunun profesyonel asker sayısında büyük bir erime yaşandı ve bu durum profesyonellere dayanan bir ordu için kabul edilemez bir durum haline gelmiştir. Seferberlik ilanı başlangıç stratejisinin ve sözde özel operasyonun sona erdiği ve durumun topyekûn bir savaşa doğru evrildiği anlamında da gelmektedir.

Bir önceki aşamada dağılma emareleri gösteren Rus ordusunun tekrar toparlanabilmesi amacıyla süreci şehirler merkezlerinde ve çevresinde yürütülen bir yıpratma savaşı olarak tutması gereklidir. Anlaşıldığı kadarıyla, Rusya bu yıpratmada sefer görev emri ile gelecek askerleri de kullanmak istemektedir. Silah altına alınacak askerlerin harbe hazırlık seviyeleri tartışmalı ancak sayısal üstünlük bu aşamada Rusya açısından yetenek ve tecrübenin önüne geçmiş durumdadır. Dördüncü aşamada Rusların savunma konumunda olacağı bir yıpratma stratejisinde sayısal üstünlük önem kazanacaktır. Harbe hazırlık seviyesi düşük olsa bile savunma bir savaşın güçlü olan tarafıdır ve hücuma göre daha statik pozisyonlarda yapılacaktır.

Ukrayna da savaş öncesi ve süresinde tedarik ettiği Bayraktar SİHA, Javelin, Harpoon, HARM ve HIMARS gibi ateş gücü teknolojileri ile savaşın seyrini değiştirdiği görülmüştür. Ayrıca, ABD ve NATO üzerinden Ukrayna’ya yoğun bir teknik istihbarat desteği verdiği bilinmektedir. Dördüncü aşamada savaşın seyri şehir savaşına dönerse Ukrayna’nın teknolojik üstünlüğünün de dengelenecektir. Teoride bu aşamanın da ikinci aşama gibi uzun sürmesi beklenmelidir. Bahsedilen unsurlara bir de kış aylarının yakınlaşmış olması, ikinci aşamadan daha uzun bir yıpratma savaşını işaret etmektedir. Bu süreçte her iki taraf da güçlerinin konsolide etmeye çalışacak ve bir sonraki saldırı için uygun koşulların oluşmasını bekleyecektir.

Sonuç

Öncelikle şunu belirtmekte gerekir ki mevcut savaş göz önüne alındığında, 2013-2014’teki Ukrayna Savaşı’ndan çok farklı bir portre gözükmektedir. Önceki savaşta, propaganda, dezenformasyon ve manipülasyon gibi kinetik ve askeri olmayan unsurların fazlaca kullanılması, “tek kurşun atılmadan” Kırım’ın ele geçirilmesi gibi olaylar savaşın karakterini “hibrit” olarak nitelendirilmesine ve hatta Michael Kofman gibi uzmanlar tarafından “kara büyü”[6] olarak tanımlanmasına yol açmıştır. 2022 yılındaki savaşta ise konvansiyonel ve askeri unsurların daha fazla ön planda olduğu gözlemlenmektedir. Her ne kadar bahse konu askeri olmayan unsurlar hala savaşın içinde yer alsa da oran olarak askeri unsurlar ezici bir üstünlüktedir. Dolayısıyla bu savaş, kendi öneminin yanı sıra, gereğinden fazla önem atfedilen “hibrit savaş”[7] tanımı açısından da hayli ders verici bir niteliktedir. Akademide tartışılan savaş ile sahada gerçekleşen savaş hayli farklıdır.[8]

İkinci olarak savaşın konvansiyonel anlamda dört aşama haline yaşandığı görülmektedir. Aşamaların sarkaç gibi manevra ve yıpratma arasında gidip geldiği göz önünde bulundurulursa uzun süreli bir yıpratma dönemi sonrasında eğer bir beşinci aşama olursa bunun hızlı toprak kazanımlarına yol açacak olan bir manevra şeklinde icra edilmesi öngörülebilecektir. Rusya Belarus üzerinden savaşı tekrardan Kuzey Ukrayna’ya taşıma niyetinde olduğuna dair yorumlar yapılmaktadır. Ancak Rus ordusunun seferberlik sonrası toplama bir ordu haline geleceği düşünülürse favori Ukrayna’dır.

Son olarak, Rusya’nın Kherson’dan da çekilmesi ve Dinyeper nehrinin doğusuna savunma tahkimatları kurarak daha dayanıklı bir savunma hattı kurması, Rusya’nın olası bir beşinci aşamayı yıpratma stratejisiyle karşılayacağını gösteriyor. Bu sürecin sonucunda tekrardan bir taaruz mu hedeflenmektedir yoksa olabildiğince alan konsolide edilerek, diplomatik bir çıkış mı istenmektedir bunu gelecek gösterecektir.

[1] Teorik çerçeve için bkz. Mearsheimer, John J., Conventional Deterrence, Cornell University Press, Ithaca, 1983.

[2] Tablo yazarlara aittir

[3] Demirjian, Karoun, and Dan Lamothe. “Pentagon: Russia Has Fully Withdrawn from Kyiv, Chernihiv.” The Washington Post. WP Company, April 7, 2022. https://www.washingtonpost.com/national-security/2022/04/06/pentagon-russia-withdraws-kyiv-chernihiv/.

[4] “Ukrainian Counter-Offensive in North-East Inflicts a Defeat on Moscow.” The Guardian. Guardian News and Media, September 10, 2022. https://www.theguardian.com/world/2022/sep/10/ukrainian-forces-kupiansk-advances-north-east-russia-izyum.

[5] Person. “Ukraine Retakes Settlements in Kharkiv Advance – Russian-Installed Official.” Reuters. Thomson Reuters, September 9, 2022. https://www.reuters.com/world/europe/civilians-being-evacuated-russian-held-kharkiv-region-towns-russian-installed-2022-09-09/.

[6] Kofman, Michael “Russian Hybrid Warfare and Other Dark Arts.” War on the Rocks, https://warontherocks.com/2016/03/russian-hybrid-warfare-and-other-dark-arts/.

[7] Hoffman, Frank G.. “Conflict in the 21th Century: The Rise of Hybrid Wars” Potomac Institute for Policy Studies, Kasım 2007

[8] Fridman, Ofer. Russian Hybrid Warfare. (New York: Oxford University Press. 2018) s.126